Eveksenli Çalışanlar Tüm Dünyada Örgütleniyor

    Ev-eksenli çalışanlar örgütleniyor: hem tek tek ülkelerde, hem uluslar arası düzeyde. Hindistan, Portekiz, Şili, Nepal, Hindistan, Sırbistan, Türkiye... Ortak taleplerini uluslar arası ortama taşıyorlar ve tek tek ülkelerdeki mücadelelerde dayanışıyorlar.

Hem tekstil, gıda gibi "geleneksel" sayılan sektörlerde, hem de otomotiv, elektronik gibi "modern" sektörlerde ev-eksenli çalışanlar, çalışanların giderek büyüyen bir kesimini oluşturuyor.

Sadece sektörler bakımından yaygınlaşan bir kesim değil ev eksenli çalışanlar, ayrıcaHindistan'dan İtalya'ya, ABD'den Güney Afrika'ya, Balkanlar'dan Güney Amerika'ya Çin'den Kanada'ya, dünyanın hemen her ülkesinde ve bölgesinde de büyüyen bir grup onlar.

Aslında geçmişte de varlar, ama özellikle küreselleşme ve küreselleşmeye bağlı politikalar, ev-eksenli çalışanların büyüyen bir çalışan kesimi olmasına yol açıyor.

Ev-eksenli çalışanların küreselleşme dönemindeki belli başlı örgütlenmeleri 1970'lerin ilk yarısında gerçekleşti. Hindistan'da SEWA (Serbest Çalışan Kadınlar Örgütü) ve Madeira'da(Portekiz) Nakış İşçileri Sendikası bu yıllarda evde çalışan kadınları örgütlemeye başladılar. Her iki örgüt de günümüzde büyük ve güçlü örgütler.

Hindistan, Portekiz, Şili...

SEWA, Hindistan'ın tek bir eyaletinin belirli bir bölgesinde yoğunlaşmak şeklinde de olsa gayet sağlam adımlarla büyümüş, 300 bine yaklaşan üyesiyle ülke genelindeki politikaları da etkileyebilir hale ulaşmış, ama en önemlisi örgütlenmesi neredeyse imkansız denecek kadar zor" sayılan bir kesimi örgütlemeyi başarmasıyla ufuk açıcı bir örnek sergilemiş bir örgüt.

Nakış İşçileri Sendikası ise, ekonomisi turizm endüstrisine dayanan Madeira adasındaevde çalışanların tamamına yakınını örgütlemiş, işsizlik sigortası, emeklilik hakkı gibi hakları elde etmiş çok sağlam bir işçi örgütü.

Ev-eksenli çalışanların örgütlenmesi, bu öncü örgütlerle sınırlı değil, elbette. 1998'lerden itibaren Şili'de yürütülen çalışmalarda, bu ülkede 4 yerel ev-eksenli çalışan sendikasının kurulması önemli bir adım oluşturdu; ülkenin diğer yerlerinde de örgütlenmeler oluşturulması için çalışmalar devam ediyor. Şililer ayrıca Latin Amerika koordinasyonunu da yürütüyor. Yine 2000'lerde Brezilya'da başlayan çalışmalar Sao Paolo yakınlarında 6 yerel ev-eksenli çalışan sendikasının kurulmasıyla genişledi. Halen bu ülkede de örgütlenme çalışmaları devam ediyor.

Asya'da Nepal'de, Hindistan'ın Tamilnadu, Bihar ve Jharkhand eyaletlerinde ev-eksenli çalışan kadınların taban örgütleri kuruldu. Tayland'da örgütlüler. Çin'de, Endonezya'da, Malezya'da çalışmalar var. Orta ve Doğu Avrupa ülkelerinden Sırbistan, Karadağ, Hırvatistan, Makedonya, Romanya, Bulgaristan'da çalışmalar sürüyor. Bazılarında formel örgütler de kuruldu. Mesela Bulgaristan'da Petrich'te Kaloian, ayakkabı ve ambalaj işleri yapan ev-eksenli çalışan kadınların kurduğu bir örgüt.

Uluslar arası dayanışma

Ev-eksenli çalışanların örgütlenmeleri sadece ülkeler ya da bölgeler ölçeğinde değil. Uluslar arası olarak da örgütleniyorlar ve ortak taleplerini gerek uluslar arası ortama taşıyorlar gerek tek tek ülkelerdeki mücadelelerinde birbirlerini destekliyor, dayanışıyorlar. Bu türden ilk örgüt, 1994'te kurulan HomeNet -Uluslar arası Ev-Eksenli Çalışanlar Ağı idi. 1 Mayıs 2006'dan beri ise, ev-eksenli çalışanların yeni bir örgütü var: Dünya Evde Çalışanlar Federasyonu (HWW).

Uluslar arası örgütlenmenin çeşitli yararları var. her şeyden önce gruplar arasında bilgi ve deneyim aktarımı, dolaşımı mümkün oluyor. Akademisyenlerin ya da medyanın aracılığına ihtiyaç duyulmaksızın, gruplar ya da kişiler örgütlenmenin ya da ev-eksenli çalışmanın herhangi bir noktasında yaşadıkları sorunları, bunları çözümlemek için denedikleri yolları, başarılarını ya da başarısızlıklarını birbirlerine aktarabiliyorlar. Teknik bilgi alışverişi de mümkün oluyor. Bunun ötesinde çok önemli bir diğer yarar, ortak talepler belirleyebilmek ve bu ortak talepler peşinde ortak eylemlilikler içine girebilmek.

Ortak talepler için mücadelenin çok önemli ve başarılı bir örneği, eski uluslar arası dayanışma ağı olan HomeNet'in ILO'nun (Uluslar arası Çalışma Örgütü) evde çalışma konusunda sözleşme ve tavsiye kararı kabul etmesi için yürüttüğü çalışmadır. Başta SEWA olmak üzere HomeNet üyelerinin bulunduğu tüm ülkelerde lobi çalışmaları yaptı, ILO'da çalışma yürüttü, ve sonuçta 1996 yılında Genel Kurul'da ILO Evde Çalışma konulu bir sözleşme ve tavsiye kararı kabul etti.

Türkiye'deki örgütlenmeler

Türkiye'de de ev-eksenli çalışanların örgütlenmesi var. 1995'ten beri süren, 1999'da Ev-Eksenli Çalışan Kadınlar Çalışma Grubu'nun kurulmasıyla hız kazanan çalışmalar iki ana damarda yürüyor: İlki ev-eksenli çalışanların yerellerde kendi formel veya informelörgütlerini kurmaları. İkincisi ise ev-eksenli çalışanların ülke ölçeğinde ortak taleplerini dile getirmek ve birbirlerini desteklemek üzere bir dayanışma ağı oluşturmak.

Bu iki türdeki örgütlenmelerin oluşması için de, örgütlenmeye dost, örgütlenmeyi teşvik eden, öncelikle de ev-eksenli çalışan kadınları örgütlenebilecek bir grup olarak gören yaklaşımlara, ortamların yaratılmasına ihtiyaç var.

Bu işi yapan da Ev-Eksenli Çalışan Kadınlar Çalışma Grubu. Grubun, ev-eksenli çalışmanın ve ev-eksenli çalışanların görünürlük kazanması, bu alanda bir ülke politikası oluşması için uyguladığı stratejilerin başında, yerel atölyeler düzenlenmesi geliyor. 2001 Mayısı'ndan bu yana Van'dan Antalya'ya, Urfa'dan Samsun'a, İzmir'e, İstanbul'a, Ankara Sincan'a dek çeşitli yerlerde düzenlediğimiz bu yerel atölyeler sonucunda çeşitli yerel ev-eksenli çalışan grupları ortaya çıktı.

Yerellerdeki ilk formel örgüt, İstanbul Avcılar'da 2002 Haziranı'nda kurulan Avcılar Ev-eksenli Çalışan Kadınlar Küçük Sanat Kooperatifi. Avcılar'dan sonra başka ev-eksenli çalışan kadın kooperatifleri de kuruldu.

Ayrıca, sadece ev-eksenli çalışmayla ilgili olmayan ama ev-eksenli çalışmayla sıkı sıkıya ilişkili faaliyetler yürüten Van Kadın Kooperatifi var. Van aslında Avcılar'dan biraz daha eski bir kooperatif; ama ev-eksenli çalışan kooperatifi olmasıyla Avcılar farklı ve önemli.

Bunun dışında tüzel kişilik edinmemiş ama düzenli ve başarılı çalışmalar yürüten gruplar var. Bunların en önemli örneklerinden biri, Muğla Ev-Eksenli Çalışan Kadınlar Pazar Grubu. 2002 yılında bir araya gelen kadınların oluşturduğu Pazar grubu, o günden bu yana birlikte iş yapma deneyimi biriktiriyor, ve bu deneyim birikiminde belirli bir aşamaya gelmeden tüzel kişilik kazanmayı tercih etmedi. Bir diğer grup, Aydın'da faaliyet gösteriyor. Bir diğer grup, Sivas'ta. Türkiye'nin yaklaşık 20 ayrı yerelinde çeşitli ev-eksenli çalışan kadın grupları veya gruplaşmaları var.

Ülkemizdeki örgütlenmenin diğer boyutu, Türkiye ölçeğinde bir dayanışma ve iletişim ağı oluşturmak. Bu ağa biz Türkiye HomeNet diyoruz; henüz ülkenin her tarafından tek tek ya da gruplar halinde ortakların bir araya gelmesiyle yürüyen bir oluşum bu. Yılda iki kez bir araya gelip, o yıl ne yapacağımızı planlıyoruz, sonra da değerlendirmemizi yapıyoruz.

Türkiye HomeNet'i oluşturma yolunda bu toplantılarımızdan başka çok önemli bir adımı, 2004 Kasımı'nda düzenlediğimiz Türkiye HomeNet'e Doğru: Ev-Eksenli Çalışan Kadınlar 1. Ülke Konferansı. Konferansa 20'yi aşkın yerelden 42 ev-eksenli çalışan kadın temsilcikatılmış, çeşitli kararlar alınmıştı. Ülke konferanslarının ikincisi 200

Dilek HATTATOĞLU